पुरण भरलेली करंजी म्हणजेच कडबू. माझी आजी मिरज धारवाडकडील असल्याने लहानपणी हा पदार्थ आमच्याकडे बरेचदा होत असे. कडबू करताना पुरणपोळीसारखं बायकांच्या डोक्यावर टेन्शन नसतं.
आपलं नेहमीचंच पुरण पण जरा खुटखुटीत करायचं, डाळ जरा भरडच ठेवायची आणि या पुरणात चिरलेले काजूपण असतात. पारी कणीक आणि बारीक रव्याची असते. तेल घालून घट्ट भिजवायची. पुरण भरून कडबू खमंग तळून काढतात.
कडबूचं पोट बोटानं फोडून आत तूप भरून चेपायचं ही क्रिया मोठीच मनोरम असते.
चंद्रकोरीचा आकार पदार्थाला देणारी पहिली बाई भलतीच रोमँटिक सुगरण असणार.
कडबू नैवेद्याचे असतील तर त्या पुरणात खडीसाखरही घालतात आणि किंचित भीमसेनी कापराचा खमंग वासही असेल. पुरणात खोबर्‍याचे बारीक तुकडे आणि जराशी खसखसपण घालतात. कडुबूचं पुरण मऊ गुळगुळीत वाटत नाहीत. जराशी डाळ राहायला हवी. मुरडीचे कडबू अधिक देखणे दिसतात.
नागपंचमी हा खास माहेरवाशिणींचा सण.
तर या कौतुकाच्या माहेरवाशिणींसाठी आवर्जून तंबीट लाडू केले जातात. हे लाडू पाकाची भानगड नसल्याने सोपे आहेत.
तंबीटाचे लाडू
तांदळाची पिठी एक वाटी ,पिठीसाखर अर्धा वाटी, तूप दीड टेबलस्पून, सुके खोबरे आणि तीळ भाजून कूट करून घ्यायचे- पाव वाटी, वेलची, जायफळ पूड.
१. तुपात पीठ सतत ढवळत तांबूस भाजून घ्यायचं.
२. तीळ सुकं खोबरं भाजून कूट आणि पिठीसाखर असं सर्व एकत्रित मिसळून खूप मळून लाडू करायचे.
३. मळताना पीठ कोरडं वाटलं तर लागेल तसा तुपाचा हात लावायचा, दूध घालायचं नाही.
४. लाडू गरगरीत गोल करून मध्ये किंचित अंगठ्याने दाबायचं.
तांदूळपिठीऐवजी डाळव्याचं पीठ करूनही हे लाडू करतात.
खांडवी
खांडवी हा पदार्थ तुम्ही गूगलवर शोधलात तर सुरळीची वडी दिसेल. पण मराठी खांडवी हा कोकणातला हा खास पदार्थ आहे. हा साधा सोपा, फार चविष्ट पण बराचसा दुर्लक्षित पदार्थ आहे. तांदळाच्या कण्या काढून त्या तुपावर खमंग भाजून खांडवी करत. पण हल्ली आपण इडली रवा वापरू शकतो.
साहित्य : एक वाटी इडली रवा, एक टेबलस्पून तूप, एक वाटी गूळ, अर्धा टीस्पून आलं किसून, वेलचीपूड पाव टीस्पून, मीठ चिमूटभर, दोन वाट्या पाणी.
कृती :
१. इडली रवा तुपावर भाजून त्यात अर्धा टीस्पून आलं किसून घालायचं. मग दुप्पट पाणी घालून शिजवून घायचं.
२. त्यात जेव्हढ्यास तेवढा गूळ म्हणजे एक वाटी रवा तर २ वाट्या पाणी आणि एक वाटी गूळ घालून शिर्‍यासारखा शिजवून घ्यायचं. चिमूटभर मीठ घालायचं. वेलचीपूड घालायची.
३. शिजल्यावर ताटाला तूप लावून ते वड्यांसारखं थापून घ्यायचं. वरून ओलं खोबरं घालायचं आणि गार झाल्यावर वड्या पाडाव्यात.
पुरणाचे दिंड
नागपंचमीच्या दिवशी काहीही चिरू नये, कापू नये, तळू नये, चुलीवर तवा ठेवू नये वगैरे संकेत अजूनही, विशेषतः ग्रामीण भागात पाळले जातात. म्हणून मग या दिवशी वाफवलेले पदार्थ करण्याची प्रथा आली. मला तर हे गृहिणींच्या कल्पनाशक्तीला केलेलं आव्हान वाटतं.
असाच खास नागपंचमीच्या दिवशी केला जाणारा एक पारंपारिक वाफावलेला गोड पदार्थ म्हणजे दिंड.
साहित्य : सारणासाठी- चणा डाळ – १ कप, गूळ- १ कप, जायफळ वेलची पूड – पाव टीस्पून
आवरणासाठी – गव्हाचं पीठ- २ कप, तेल- ३ टेबलस्पून (मोहन), चिमूटभर मीठ, पाणी आवश्यकतेनुसार.
साजूक तूप खाताना.
कृती :
१. चणा डाळ स्वच्छ धुवून घ्यावी. त्यात ३ कप पाणी घालून कुकरमध्ये चार शिट्या होईपर्यंत मोठ्या गॅसवर शिजवून घ्यावी. ४ शिट्या झाल्या की गॅस मंद करून आणखी १० मिनिटं शिजू द्यावी. मग गॅस बंद करावा.
२. दिंडाच्या आवरणासाठी कणिक मळून घ्यावी. चिमूटभर मीठ घालावे. ३ टेबलस्पून तेल एका छोट्या कडल्यात कडकडीत गरम करून ते तेलाचे मोहन कणकेत ओतावे. आता त्यात आवश्यकतेनुसार पाणी घालून कणिक मळून घ्यावी. वीस मिनिटं मुरू द्यावी.
३. कुकरची वाफ निघाली की चणा डाळ एका चाळणीवर निथळून त्यातलं सगळं पाणी काढून टाकावे (हे पाणी फेकू नये, कटाची आमटी करण्यासाठी वापरता येईल). आताही शिजलेली चणा डाळ एका नॉनस्टिक पॅनमध्ये काढून मंद गॅसवर शिजवावे. डाळ अगदी एकजीव व जरा कोरडी होईपर्यंत परतावी. पुरण थंड झाल्यावर आणखी कोरडं होतं. डाळीतलं सगळं पाणी आटून डाळ जरा कोरडी झाली की त्यात गूळ घालावा. गूळ घातला की हे मिश्रण पुन्हा थोडं पातळ होईल. गूळ पूर्ण विरघळून मिश्रण पुन्हा घट्ट एकजीव होईपर्यंत सतत हलवत राहावे. लाकडी उलथणे किंवा स्मॅशरने चांगले घोटून घ्यावे. छान मिळून आलं की त्यात जायफळ वेलची पूड घालून व्यवस्थित हलवून घ्यावे. गार होऊ द्यावे.
४. मोदकपात्र किंवा इडलीपात्र किंवा मोठ्या पातेल्यात पाणी उकळायला ठेवावे. मोदकपात्राची प्लेट किंवा चाळणीला तेलाचा हात लावून घ्यावा.
५. कणकेच्या लाटीची पातळ पुरी लाटावी, मधोमध भरीव होईल इतके पुरण ठेवावे व समोरासमोरील बाजू पुरणावर ठेवून चौकोनी आकारात लिफाफ्याप्रमाणे बंद करावे. अशा प्रकारे दिंड तयार करून घ्यावेत.
६. आता मोदकपात्रातील चाळणीवर हे दिंड ठेवून मोदकाप्रमाणे १५ ते २० मिनिटे वाफवून घ्यावे.
७. वाढताना बोटाने प्रत्येक दिंडात मध्ये भोक करून त्यावर साजूक तूप घालून गरमागरम खावेत.
(लेखिकेला पारंपरिक अन्नपदार्थांविषयी उत्सुकता आहे आणि पाककलेत रुची आहे.)
