सीएम रेपच्या जवळच म्हणजे केवळ काही किलोमीटर अंतरावर एक वेगळाच अनुभव आपली वाट पाहतो. पाण्यावर तरंगणारं गाव असं त्याचं वर्णन करता येईल. अशी कितीतरी गावं कंबोडियात आहेत. गरज म्हणून ती निर्माण झाली आहेत असं इतिहास सांगतो. कामाच्या शोधात अनेक व्हिएतनामी मंडळी या देशात आली. साहजिकच त्यांच्याकडे कंबोडियन नागरिकत्वाचे कुठलेही पुरावे नव्हते आणि पुराव्या अभावी त्यांना इथं जमीन घेण्याचे कुठलेही अधिकार नव्हते. याची परिणती म्हणून त्यांनी हा मार्ग अवलंबला. हे ऐकून मला हिरण्यकशपूच्या कथेची आठवण झाली. ना धड माणूस ना धड पशू असा नरसिंहाच्या रूपातला अवतार घेऊन भगवान विष्णूंनी हिरण्यकशपू तयार केला होता. मजबुरी म्हणून ही माणसं ना धड जमिनीवर, ना धड पाण्यात, अशा तरंगत्या रूपात वास्तव्य करून असतात. त्यामुळे हा अनुभव ‘याचि देही याची डोळा’ घेणं खूपच महत्वाचं आहे.
यांतली काही गावं तलाव क्षेत्रातही आहेत. म्हणजे तलावाच्या पाण्यात बांबू रोवून ही घरं बांधली आहेत. काही घरं फार उंच नाहीत. तलाव क्षेत्रात असलेल्या फ्लोटिंग व्हिलेजेसखालचं पाणी उन्हाळ्यात आटून जातं. मग ती गावं पाहण्यातली मजा निघून जाते. म्हणून अशा ठिकाणी पावसाळ्यात जाणं योग्य ठरतं. खाडीत वसलेल्या गावांमध्ये भरती ओहोटीची वेळ पाहावी लागते. दोन्ही ठिकाणी भरपूर पाणी असलं तर आणि तरच त्या गावांची खरी गंमत अनुभवता येते.
आम्ही सीएम रेपपासून साधारण ४० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या काम्पोंग फ्लुक या गावाची निवड केली. कितीतरी मोठं असं हे गाव आहे. साधारण ५,००० लोकांची वस्ती असावी. झाडांची उंचच उंच खोडं किंवा बांबूंच्या साहाय्याने उभी असलेली घरं हे इथलं वैशिष्ट्य. घरं भरपूर मोठी होती. मोठी म्हणजे अस्ताव्यस्त पसरलेली नव्हेत, लांबीनं अंमळ जास्त म्हणता येतील अशी होती. सगळ्या घरांच्या मांडणीमध्ये एक प्रकारची शिस्त होती. जणू एकाच मुशीतून काढली असावीत वा तिथल्या ‘नगर परिषदेने’ एकाच प्रकारच्या मांडणीला मान्यता दिली असावी.
बहुतेक घरांच्या दुसर्‍या मजल्यावर कुटुंबं वस्तीला होती. हा दुसरा मजला आपल्याकडच्या साधारण चौथ्या पाचव्या मजल्याइतका उंच वाटला. घरात जायला शिड्या होत्या. मुख्य घराच्या खाली पोटमाळा होता. त्यावर लाकूडफाटा साठवून ठेवलेला होता. काही घरांमध्ये घरातली ज्येष्ठ मंडळी या पोटमाळ्यावर राहत असावीत असं वाटलं. त्यांचा बाड बिस्तरा तिथंच गुंडाळून ठेवला होता. यावरून तरी तसं वाटत होतं. काही हौशी मंडळींनी याच भागात मस्त बगीचा केला होता. एके ठिकाणी तर या भागात भाजीची शेती केलीय किंवा काय असा संशय आला. लांब अंतर असल्यानं नक्की शेती आहे का आणि ती कुठली शेती आहे हे सांगता आलं नाही. पण आपण शेतात जसे वाफे करतो तसाच काहीसा प्रकार दिसला. फक्त या खाडी भागात शेती करायला गोडं पाणी कुठून आणत असतील हे कळलं नाही. वाळत घातलेले कपडे मात्र जागोजागी दिसत होते. घरं मोठी असूनही प्रत्येक घरात खूप माणसं राहत असावीत असं वाटलं नाही. कारण तितकी चहलपहल दिसत नव्हती.
या लोकांचं सगळं आयुष्य पाण्याशी जोडलेलं आहे. मुख्य व्यवसाय अर्थातच मासेमारीचा. पण आताशा एक पर्यटन स्थळ म्हणूनही हे नावारूपाला आलेलं आहे. त्यामुळं गावात फेरफटका मारण्यासाठी खूप बोटी जेटीवर उभ्या असतात. त्या तुम्हाला तरंगणार्‍या गावाचा तरंगणारा प्रवास घडवून आणतात. बोटीमागे साधारण पन्नास डॉलर इतका खर्च येतो. गावातल्या लोकांना इंग्रजी येत नव्हतं. त्यामुळं त्यांच्याशी बोलून आणखी काही माहिती मिळणं अवघड होतं. पण टूकटूकवाल्यानं जी माहिती दिली, त्यावरून इथेही आपल्याकडच्या झोपडपट्टी दादांसारखे ‘बोट दादा’ आहेत आणि ते स्थानिक मंडळींना बराच त्रास देतात, घेतलेल्या रकमेपैकी फारच थोडे पैसे त्यांच्यापर्यंत पोचतात असं कळलं. आमच्या ज्ञानात तेवढीच भर पडली.
आम्ही ज्या गावात गेलो ते भरपूर मोठं होतं. मधल्या एका बेटावर देवळं, पॅगोडा, शाळा, स्थानिक प्रशासनाची चांगलीच मोठी इमारत असं सगळं काही होतं. आमच्या नजरेच्या आवाक्यात तरी तो संपूर्ण परिसर येत नव्हता. आसपास सगळं पाणी होतं म्हणून ते बेट असावं असा आम्ही अंदाज बांधला. त्या बेटावर गाड्या धावताना दिसल्या, तेव्हा थोडा गोंधळ झाला. कदाचित तो टापू मुख्य जमिनीशी जोडला असावा. फक्त ती जोडणी आम्हाला दिसत नव्हती इतकंच.
लोकांचे सर्व व्यवहार बोटीतून सुरू होते. मुलं बोटीतूनच शाळेत जाताहेत याची थोडी तरी गंमत वाटणं साहजिक होतं. त्यातही एका तरुण मुलानं आपल्या घराच्या जवळच, म्हणजे १०० फुटांवर असलेल्या, दुसर्‍या घरी जाताना देखील बोट वापरली त्याची अधिक मजा वाटली. आपल्याकडे एखाद्या मुलाने जवळच असलेल्या दुसर्‍या घरी जाताना मोटरसायकल वापरावी तसं काहीसं हे होतं. कदाचित घराखालच्या भागात दलदल असल्यानं त्यानं हा मार्ग स्वीकारला असावा. पण हा अनुभव वेगळा वाटला इतकं नक्की.
आम्ही गावातून फेरफटका मारायला निघालो तेव्हा या मंडळींचं पाण्याशी असलेलं नातं आणखी अधोरेखित झालं. तिथं एक छोटेखानी चर्च आणि मासळीच्या उत्पादनावर लक्ष ठेवणारं मेरीटाईम बोर्डचं ऑफिस दोन्ही बोटींमध्येच होतं. तसं जगाच्या या भागामध्ये पाण्याचं प्रमाण आणि कालवे खूप मोठ्या प्रमाणात आहेत. त्यामुळं या भागातल्या अनेक देशांमध्ये बोटींवरची वस्तूंची खरेदीविक्री हा नित्याच्या जीवनाचा एक भाग आहे. थायलंड, व्हिएतनाम या देशांमधली ‘फ्लोटिंग मार्केट्स’ पाहायला आपण मुद्दाम जातो. कंबोडियाही याला अपवाद नाही. या तरंगत्या गावांमध्येही बोटींमधून फिरती दुकानं थाटलेली दिसतात. पाण्यात पडाव टाकून त्यावर रेस्टॉरंट आहेत. तुम्ही तिथं जाऊन चहुबाजूंनी पाण्यानं वेढलेल्या अवस्थेत मस्त जेवण करू शकता.
आम्ही गेलो होतो त्या गावाला लागून खारफुटीचं एक जंगल आहे. अगदी छोट्या बोटीत उतरून या जंगलाचा फेरफटका मारता येतो. फेरफटका मारायच्या चिंचोळ्या वाटा म्हणजे पाण्यावरच्या जणू गल्ल्याच. अशा गल्ल्यांमध्ये हरवून जाण्याची भीतीसुद्धा असते असं नंतर कळलं. आमचा नावाडी इंग्रजीतला निरक्षर व्यक्ती होता. त्यामुळं त्याच्याशी संवाद साधता आला नाही. तिथल्या पाण्यातल्या वन्यजीवनाविषयी फारसं जाणून घेता आलं नाही. या जंगलांमधलं शांत पण तितकंच विविधतेनं नटलेलं निसर्ग जीवन पाहणं हा देखील एक वेगळा अनुभव आहे, हे बोटी भाड्यानं देणार्‍या माणसासोबतच्या गप्पांमध्ये कळलं. त्याने त्याबद्दल बरंच सांगितलं. कदाचित इथलं पर्यटन वाढावं यासाठी जाहिरात करण्याचं काम त्याच्याकडेच असेल.
खारफुटीच्या जंगलाच्या आसपास असलेली थोडीबहुत जमीन म्हणजे दलदलच. तिथं चालणं शक्य नाही. म्हणून सगळे व्यवहार बोटीतूनच चालतात. एका गोष्टीची नक्कीच गंमत वाटली. एक स्त्री स्वयंपाकासाठी लागणारा लाकूडफाटा देखील या खारफुटीच्या जंगलातून गोळा करत होती आणि हे लाकडं तोडणंसुद्धा बोटीतूनच चाललं असतं. आपण नेहेमीच जंगली भागातून जळण घेणार्‍या मंडळींना पाहिलेलं असतं. पण बोटीतून चाललेला हा प्रकार पाहून वेगळं वाटलं हे निश्चित.
या फ्लोटिंग व्हिलेजला जाण्यायेण्याच्या मार्गावर दुतर्फा भातशेती होती. लांबच लांब पसरलेली हिरवीकंच भातशेती आणि त्यावरून वाहणारे थोडेसे थंड वारे तिथल्या प्रचंड गर्मीत सुखावून जात होते. जरासं थांबलं किंवा उन्हात उभं राहिलं तरी अंग पोळून जात होतं.
इथली गावं बर्‍यापैकी सधन असावीत. कारण जागोजागी चर्चशी निगडित कॉन्व्हेंट शाळा होत्या. शाळा सुटायची वेळ झाली तेव्हा त्या शाळेतून लागोपाठ असंख्य मोटरसायकली आणि सायकली बाहेर पडतात. त्यातले खूपजण ‘ट्रिपल सीट’ देखील होते.
मोटरसायकलवरून आठवलं जसं फ्लोटिंग व्हिलेजचं जनजीवन बोटींवर अवलंबून असतं, तसं इथलं रस्त्यावरचं जीवन ‘टूकटूक’वर. एखाद्या ट्रकला लाजवेल इतकं सामान लादलेल्या टुकटुक रस्त्यावर हमखास दिसतात. रोजच्या जगण्यात लागणार्‍या अनेक जीवनावश्यक वस्तू लगडलेली टूकटूकवरची चालती फिरती दुकानं हा नित्याचा विषय असतो. अशीच भाजीची, वाणसामानाची दुकानं इथं दिसतात. चांगले पंचवीस-तीस पाणी भरायचे ड्रम लादून रस्त्यावरून जाणार्‍या टुकटुक पाहायला आपण सोडून कोणीही मान वेळावून पाहत नाही. बस, मोटरसायकलला एक ट्रॉली लगडावली की झाला यांचा ट्रक तयार! व्हिएतनाम आणि कंबोडियात असे ‘ट्रक’ वारंवार दिसतात.
