एका वृत्तपत्रात नुकतीच एक बातमी प्रसिद्ध झाली, ‘निकाल सांगणारा पोपट सापडला; ज्योतिषाला अटक’. लोकसभा निवडणूक ऐन बहरात आली आहे. मात्र निकाल लागण्यापूर्वीच एका उमेदवाराच्या विजयाचे भविष्य सांगणारा पोपट सोशल मीडियावर व्हायरल झाला. पोलिसांनी पोपट शोधून ज्योतिषास अटक केली. हा प्रकार तामिळनाडूत कुड्डालोरमध्ये झाला.
तामिळनाडूत उमेदवाराचे भवितव्य पोपटाच्या सहाय्याने सांगणार्‍या ज्योतिषाने असा प्रयत्न केला. सेल्वाराज या ज्योतिषाचा पट्टाली मक्कल काची (पीएमके) या पक्षाचा उमेदवार थांगार बच्चन यांच्या विजयाचे भाकीत करीत असतानाचा व्हिडिओ व्हायरल झाला आहे. यानंतर काही तासांत पोलिसांनी सेल्वाराजला, पोपटाला पिंजर्‍यात ठेवल्याच्या आरोपावरून अटक केली आणि ताकीद देऊन सोडले.
हे वृत्त वाचल्यानंतर मला खूप वर्षांपूर्वीचा माझा अनुभव सांगावासा वाटतो. ‘पोपटाचे भविष्य’ हे शीर्षक वाचून वाचकांस असे वाटेल की या लेखात एखाद्या गरीब पोपटाचे भविष्य सांगितले असेल. परंतु येथे तसे काही नाही. मी पोपटाचे भविष्य सांगणार नसून धंदेवाईक पोपटवाल्या ज्योतिषांच्या पिंजर्‍यात अडकलेल्या तथाकथित भविष्यदर्शी पोपटाने दर्शविलेल्या माझ्या भविष्याची कथा सांगणार आहे. या कथेतून त्या ‘बिचार्‍या’ पोपटांचे आणि त्यांच्या पालनकर्त्या ‘कुडबुड्या’ ज्योतिषांचे भविष्य तुम्हांस दिसेल.
हा प्रसंग आहे किमान पंचवीस-तीस वर्षांपूर्वीचा आणि श्रीरामनवमीचा. स्थळ आहे श्रीक्षेत्र रामटेक (जि. नागपूर). त्या दिवशी मी श्रीरामनवमीनिमित्त प्रभु श्रीरामांच्या दर्शनासाठी रामटेकला आलो होतो. सकाळी सर्व विधी आणि स्नान आटोपून मी गडावर मंदिर परिसरात आलो. मंदिर उघडण्यास व दर्शनास खूप वेळ होता. इकडे तिकडे फिरणे आणि यात्रेतील दुकानांमधील वस्तू न्याहाळणे याखेरीज कोणतेच काम नव्हते. फिरता फिरता काही विशिष्ट दुकानांनी माझे लक्ष वेधले. त्या दुकानांमध्ये पारंपरिक वेष धारण केलेला, ‘अंतर्बाह्य साधू’ वाटणारा दुकानदार बसलेला असे. त्याच्यासमोर छोट्याशा पेटीवजा पिंजर्‍यात एक-दोन हिरवे पोपट होते. त्या पोपटांना ते रामपंछी म्हणत होते. समोर काही कागदी लिफाफे पसरून ठेवलेले होते. काही दुकानांत ग्रहांचे व राशींचे खडे म्हणून काही विविधरंगी, बहुढंगी, सुंदर दर्शनीय खडे विक्रीय ठेवलेले दिसले. अर्थात अशी दुकाने सर्वांना परीचित आहेतच. अशा दुकानांमधील ‘भविष्याचा बाजार’ही अनेकांना ज्ञात आहेच.
त्यावेळी त्या बाजारात अशी सहा-सात दुकाने मला आढळली. ज्योतिषांवर माझा विश्वास नाहीच, जरी त्यावर विश्वास नसला तरी मानवी स्वभावातील जिज्ञासा व कुतूहल मानवास स्वस्थ बसू देत नाहीच. मीदेखील त्यास अपवाद नाही. ही भविष्याची दुकाने पाहून माझ्यामधील संशोधक जागा झाला. (वास्तविक मी कुणी संशोधक नाही. मी साधा खेडूत शाळामास्तर आहे.) मी माझे (आणि त्या पिंजर्‍यातील पोपटाचे व त्या पोपटवाल्या ज्योतिषाचेही) भविष्य संशोधन सुरू केले.
प्रथम एका भविष्यदर्शी पोपटवाल्याकडे गेलो. त्या ठिकाणी अगत्याने आपले स्वागत होते. पोपटवाल्याने माझे नाव विचारले. ‘दत्तराम’ नावाची रास कुंभ आणि कुंभ राशीचा म्हणून नीलम नावाचा एक खडा सांगितला. आपल्यास उत्तम भविष्य लाभावे म्हणून त्याने शुभचिंतनही केले. लगेच त्याने आपल्या भविष्यदर्शी पोपटास आज्ञा केली. पिंजर्‍यातून पोपट बाहेर आला. समोर कलात्मकपणे पसरवलेल्या लिफाफ्यांमधून कोणत्या तरी एका पाकिटावर त्याने चोच मारली. (कधी कधी चोचीने ते पाकीट उचलून आपल्या मालकास देतो.) तो मालक म्हणजे ज्योतिषी त्या पाकिटात अडकलेले आपले भविष्य आपल्यासमोर उघडे करतो. त्या पाकिटातील ती भविष्यदर्शी छापील चिठ्ठी तो वाचतो किंवा आपल्यास वाचावयास देतो. अशा प्रकारे आपले भविष्य आपल्यास कळते. या भविष्यदर्शनाची फी (दक्षिणा) त्यावेळी एक रुपया किंवा दीड रुपया होती.
अशा प्रकारे एका पोपटवाल्याकडून मी माझे भविष्य जाणून घेतले. ते भविष्य पुढीलप्रमाणे होते. (मूळ भविष्य हिंदी भाषेत होते.)
‘प्रश्न फल क्र. ६, हे प्रश्नकर्ता! आपले कार्य सिद्ध होईल. ईश्वरकृपेने आपल्यास खुशीचे दिवस आले आहेत. थोड्याच दिवसात आपल्यास दक्षिणेकडे रोजगार मिळेल. विश्वास नसेल तर पाहा, आपल्या छातीवर तीळ आहे. तुम्ही नेहमी दुर्गादेवीची सेवा करीत जा.’
नंतर मी दुसर्‍या पोपटवाल्याकडे गेलो. तेथेही पहिल्याप्रमाणे सोपस्कार झाले. तेथे माझे भविष्य पुढीलप्रमाणे कळले.
‘प्रश्न फल क्र. २०, हे प्रश्नकर्ता! तुमच्या मनातील काम परमेश्वर लवकर पूर्ण करील. काही रुपये मिळतील. वशिल्याने नोकरी लागेल. तुमच्या मुखावर तीळ आहे. पाहून घ्या. भैरवजींची पूजा करीत जा आणि शनिवारी काळ्या कुत्र्यास पेढा खाऊ घाला.’
अशी पाच वेगवेगळी भविष्ये मला पोपटांनी दाखवलीत. अर्थात यातील एकही भविष्य खरे नाही. प्रत्येक भविष्यचिट्ठीत शरीरावरील तिळाचा उल्लेख आहे. माझ्या बाबतीत त्यापैकी एकही खरे नाही.
एकाच दिवशी, एकाच वेळी, एकाच स्थळी एकाच व्यक्तीचे भविष्य कसे वेगवेगळे दाखविले जाते, हे वरील प्रकारे दिसून येते. या लघुसंशोधनावरून हेही स्पष्ट दिसून येते की, पिंजर्‍यांतील पोपटांद्वारे दाखविण्यात येणारे भविष्य पूर्णतया खोटेच असते. त्यात कोणत्या तरी देवाच्या उपासनेत तुम्हाला अडकविण्यात येते.
तरीपण एक उत्सुकता उरतेच. प्रत्येक भविष्यदर्शक चिठ्ठीवर प्रश्न क्रमांक दिला आहे. शरीरावर क्वचित दिसणार्‍या तीळाचा उल्लेख आहे. दैवतांची पूजा, उपासना, दान, पशूपक्षांना अन्नदान अशा सूचना आहेत. या भविष्यदर्शक चिठ्ठ्यांचा उगम कोणता असेल? जिज्ञासेपोटी त्याचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करू लागलो. कोणताही पोपटवाला त्याबद्दल सांगणे शक्यच नव्हते. स्वत:च्या पायावर कोण धोंडा पाडून घेईल? परंतु शोध करता करता त्या पोपटपंचीचेही मूळ दिसून आलेच.
त्या यात्रेतील एका पुस्तकाच्या दुकानात पुस्तके चाळता चाळता एक पुस्तक हाती आले. त्या पुस्तकाचे शीर्षक होते ‘ज्ञान चंद्रोदय प्रश्नावली’. (मुद्रक व प्रकाशक श्यामकाशी प्रेस, मथुरा) त्या पुस्तकातील पहिलेच पान पाहिल्याबरोबर डोक्यात एकदम लख्ख प्रकाश पडला. मी वाचलेली सर्वच भविष्ये त्या पुस्तकात चित्रांसह दिलेली होती. ‘पोपटाच्या भविष्या’चा उगमही स्पष्ट दिसून आला. मी ते पुस्तक त्वरित विकत घेतले. त्याच शीर्षकाचे कलकत्त्याहून प्रकाशित पुस्तकही त्याच यात्रेत पाहण्यात आले. मी वाचलेली पुस्तके हिंदीत होती. परंतु अशी भविष्यदर्शक पुस्तके मराठीतही मिळतात.
छापील भविष्याचा स्टॉक
अशा भविष्यदर्शक पुस्तकांची पाने काढून ती जाड पुठ्ठ्यांवर किंवा कागदांवर चित्रांसह चिकटवून ती लिफाफ्यांमध्ये भरतात. पिंजर्‍यात अडकलेला पोपट अनेक जिज्ञासू लोकांचे कागदी पाकिटात अडकलेले भविष्य उघडे करून दाखवतो. अंधश्रद्धाळू लोक त्यावर विश्वास ठेवतात आणि तमाम पोपटवाल्यांची भविष्य विक्रीची दुकानदारी चालते.
अजाण पोपट कोणते तरी पाकीट चोचीने वर उचलतो आणि अज्ञात भविष्य जाणू इच्छिणारा, बहुधा अति त्रस्त मनुष्य किंवा स्त्री, त्या भविष्यावर विश्वास ठेवून पुढे चालू लागतो. काही भविष्यवाले त्यांच्या पाळीव चिमण्यांकडून पोपटांप्रमाणेच भविष्यदर्शन घडवितात. दोघांच्याही भविष्य चिठ्ठ्यांचा उगम एकच आहे.
आपल्या देशाचे प्रथम प्रधानमंत्री पं. जवाहरलाल नेहरू एकदा म्हणाले होते, ज्योतिषशास्त्रांकडून सगळ्यात जास्त लाभ ज्यांचा झाला असेल अशी व्यक्ती म्हणजे स्वत: ज्योतिषीच होय. त्यावर अधिक भाष्य करण्याची काय गरज?
