क्रीडा संस्कृती जपणारी, सौदीची ‘सौदेबाजी’!

ख्रिस्तियानो रोनाल्डो हा फुटबॉलमधील चर्चेतला तारा. कधी अद्भुत खेळासाठी, तर कधी वादांसाठी चर्चेचं तरंग उमटवणं हे रोनाल्डोच्या कारकीर्दीत नित्य नेमाचं. ‘फिफा’ विश्वचषकाचे वाद अद्याप शमलेही नसताना मँचेस्टर युनायटेशी फारकत घेणार्‍या रोनाल्डोनं ‘ब्रेकिंग न्यूज’ दिली. तशी याची कुणकुण होतीच, पण ती प्रत्यक्षात उतरेल का, याबाबत अनेकांना शंका होती. पण रोनाल्डोनं अल नासर क्लबशी वर्षाला २० कोटी युरोचा ऐतिहासिक करार करून फुटबॉल जगताचे डोळे दिपवले. लीग-क्लब क्षेत्रातील हा सर्वात महागडा करार. भारतीय रुपयांमध्ये हा आकडा वर्षाला १७७० कोटी रुपयांपर्यंत जातो. म्हणजे, रोनाल्डो दिवसाला किती रुपये कमावेल, ते गणित करून पाहा. या रोनाल्डो गाथेत अचानक येऊन लक्षवेधी ‘सौदेबाजी’ करणारा हा अल नासर क्लब कुठला, तर तो आशियाई आखातातील सौदी अरेबिया देशातला क्लब आहे.
यंदाच्या ‘फिफा’ विश्वचषक फुटबॉल स्पर्धेत विश्वविजेतेपद पटकावणार्‍या अर्जेंटिनाला पहिल्याच लढतीत अस्मान दाखवणारा संघ म्हणजेच सौदी अरेबिया. सौदीचा ‘फिफा’च्या जागतिक क्रमवारीत क्रमांक होता ५१वा. म्हणजेच विश्वचषकात सहभागी देशांपैकी क्रमांकानुसार तळापासून दुसर्‍या क्रमांकाचा देश. लिओनेल मेसीचा खेळ पाहण्यासाठी उपस्थित राहिलेल्या ८८ हजार प्रेक्षकांचा हिरमोड करीत हुसेन सुलेमानीच्या नेतृत्वाखालील सौदीनं आपल्या खेळाचा नजराणा पेश केला. या विजयाच्या आनंदाच्या भरात सौदीत सार्वजनिक सुटीचंही ऐलान करण्यात आलं…
तेलाद्वारे श्रीमंती प्राप्त झालेल्या राष्ट्रांमध्ये सौदी अरेबियाची गणना केली जाते. १९३८पासून सौदीमध्ये ही तेलक्रांती झाली. आजघडीला हा देश जगातील दुसर्‍या क्रमांकाचा तेल उत्पादक (अमेरिकेच्या मागोमाग) आणि जगातील पहिल्या क्रमांकाचा तेल निर्यातदार म्हणून ओळखला जातो. जगातील दुसर्‍या क्रमांकाचे तेल साठे आणि चौथ्या क्रमांकाचे गॅस साठे या देशाने नियंत्रित केले आहेत. त्यामुळे जागतिक बँकेनंही सौदीला उच्च-उत्पन्न अर्थव्यवस्था असलेल्या देशांमध्ये वर्गीकृत केलं आहे. सकल राष्ट्रीय उत्पादन (जीडीपी), ह्यूमन डेव्हलपमेंट इन्डेक्स (उच्च मानव विकास निर्देशांक) अशा अनेक जागतिक याद्यांमध्ये सौदीचं स्थान उत्तमच असतं. लोकसंख्येच्या निम्मे नागरिक हे २५ वर्षांखालील म्हणजेच तरूण वर्गातील आहेत, ही सौदीसाठी आणखी एक सकारात्मक बाब. काही दिवसांपूर्वी दिग्दर्शक राजकुमार हिरानी यांनी शाहरूख खान आणि तापसी पन्नू यांचा समावेश असलेल्या ‘डंकी’ चित्रपटाची घोषणा केली. त्यावेळी सौदीमध्ये चित्रित होणारा बॉलिवुडचा पहिला चित्रपट हे सांगायला ते विसरले नाहीत. परंतु तशी या राष्ट्राची प्रतिमा सर्वांगसुंदर आदर्श नाही. येमेनच्या अंतर्गत नागरी युद्धात हस्तक्षेप, इस्लामिक दहशतवादाचे कथित प्रायोजकत्व आणि फाशीच्या शिक्षेच्या अत्याधिक आणि अनेकदा न्यायबाह्य वापरामुळे मानवी हक्कांचं उल्लंघन अशा अनेक कारणांमुळे सौदी अरेबिया डागाळलाही आहे.
मात्र, खेळ हा सौदीच्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. अनेक खेळांमध्ये सौदीची घोडदौड प्रकर्षानं आढळते. फुटबॉल हा देशातील सर्वात लोकप्रिय खेळ. सौदीनं १९९४, १९९८, २००२, २००६, २०१८ आणि २०२२ अशा सहा विश्वचषक स्पर्धांमध्ये भाग घेतला आहे. याशिवाय ‘एएफसी’ आशिया चषक स्पर्धेवर त्यांनी आतापर्यंत तीनदा मोहोर उमटवली आहे. हा देश अरेबियन गल्फ कप, एएफसी चॅम्पियन्स लीग आणि अरब नेशन्स कप अशा अनेक स्पर्धांमध्ये नियमित भाग घेतो. गेल्या काही वर्षांत हा खेळ देशाच्या वाळवंटी मातीत खोलवर रुजला आहे. याचं सर्वात महत्त्वाचं कारण म्हणजे देशातील काही खेळाडू युरोपियन लीगमध्ये खेळत आहेत. सौदी फुटबॉल महासंघाची ‘सौदी प्रो लीग’ तितकीच चर्चेत असते.
रोनाल्डोच्या निमित्तानं युरोपमधील ही सौदीची पहिली मुसंडी मुळीच नव्हती. ऑक्टोबर २०२१मध्ये सौदी अरेबियातील नागरी गुंतवणूक निधीतून इंग्लिश प्रीमियर लीगमधील न्यूकॅसल युनायटेड संघाची ४१.५ कोटी डॉलर रकमेला खरेदी केली गेली. या अर्थव्यवहारातील काही समस्या काही महिन्यांपूर्वी सुटल्यानं हस्तांतराचा मार्ग मोकळा झाला आहे. न्यूकॅसलच्या आधीच्या मालकाशी चाहत्यांचे अनेक वर्षे मतभेद होते. त्यामुळे अरब पद्धतीचा पोशाख घालून चाहत्यांनी हा आनंद साजरा केल्याचंही ऐकिवात आहे. सध्या इंग्लिश लीगच्या गुणतालिकेत हा संघ तिसर्‍या क्रमांकावर आहे. पुढील काही वर्षांतही फुटबॉलमध्ये पाय रोवण्याच्या दृष्टीनं सौदीची ही वर्चस्वभरारी सुरू असेल. यात २०२६ आणि २०२७मध्ये अनुक्रमे महिला आणि पुरुषांच्या आशिया चषकाचे यजमानपद ते सांभाळतील. याचप्रमाणे इजिप्त आणि ग्रीस यांच्यासह २०३०च्या विश्वचषक फुटबॉल स्पर्धेच्या यजमानपदासाठी सौदीनं दावेदारी केली आहे.
सौदीची ही क्रीडा क्षेत्रातील वाटचाल फुटबॉलपुरतीच मर्यादित राहात नाही. सौदीच्या अरबांना वेगाचंही विलक्षण आकर्षण. फॉर्म्युला-वनच्या वार्षिक कार्यक्रमपत्रिकेत एकंदर २२ देशांना यजमानपदाचा मान मिळतो. यापैकी चार शर्यती आखाती देशांमध्ये होतात. यातही जेद्दाह येथे होणारी सौदी अरेबियन ग्रां.प्री.ही वैशिष्ट्यपूर्ण ठरते. सौदीतील विक्रमी बक्षीस रकमेची गोल्फ स्पर्धासुद्धा मोठ्या चर्चेचा विषय ठरते. सौदीचे बॉक्सिंगपटूही रिंगणं गाजवतात. क्रिकेटसुद्धा अरबांना आवडतं. जगातील अव्वल तेल निर्यात कंपनी म्हणून गणली जाणारी ‘सौदी अरामको’ ही आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट परिषदेच्या (आयसीसी) पुरुष आणि महिला एकदिवसीय तसंच ट्वेन्टी-२० विश्वचषक क्रिकेट स्पर्धांची पुरस्कर्ती आहे.
सौदीमध्ये सूर्य आग ओकतो, असं म्हटल्यास वावगं ठरणार नाही. कारण येथील वाटवंटातील तापमान ५० अंश सेल्सियसपर्यंत जातं. पण तरीही २०२९च्या आशियाई हिवाळी क्रीडा स्पर्धेच्या यजमानपदासाठी ते सज्ज होत आहेत. ५०० अब्ज डॉलर खर्चून तयार करण्यात येत असलेल्या नीओम शहरात या स्पर्धा होणार आहेत. सौदी अरेबियानं फक्त खेळात गुंतवणूक केली नाही, क्रीडा संस्कृतीही रुजवली. त्याचीच रसाळ गोमटी फळं त्यांना खायला मिळत आहेत. हे भारताला जमलं नाही. २०१३मध्ये इंडियन सुपर लीग (आयएसएल) फुटबॉल सुरू झाली. ती या वर्षात दशकपूर्ती करील. पण कारकीर्द संपलेले आणि नावारूपास न आलेले परदेशी खेळाडू या लीगमधील संघांनी करारबद्ध केल्यामुळे ‘आयएसएल’ भारतात अस्तित्व निर्माण करू शकली नाही. लीगला मोठेपण मिळवून देण्यासाठी रोनाल्डो, मेसी, करिम बेन्झेमा, किलियन एम्बापे, मोहम्मद सलाह, रॉबर्ट लेवांडोवस्की यांच्यासारखे आजच्या घडीचे दर्जेदार खेळाडू खेळायला हवेत, हे देशातील फुटबॉलधुरिणांना अद्याप सुचलेलं नाही.
काही दिवसांपूर्वी देशाचे क्रीडामंत्री अनुराग ठाकूर यांनी २०३६च्या ऑलिम्पिक क्रीडा स्पर्धेसाठी अहमदाबादची (गुजरात) दावेदारी केली जाणार असल्याचं जाहीर केलं. जसं या शहरात ऑलिम्पिक क्रीडा प्रकारांसाठी आधुनिक क्रीडा संकुल बांधलं, तसंच पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नावानं जगातलं सर्वात मोठं क्रिकेट स्टेडियमसुद्धा बांधण्यात आलं. अगदी २०१६मध्ये विश्वचषक कबड्डी स्पर्धासुद्धा याच शहरात झाली. पण या क्रीडा प्रकारांमध्ये गुजरातचे क्रीडापटू आपलं नाणं वाजवताना दिसत नाहीत. त्या राज्यात क्रीडा संस्कृती नाही. मग या सगळ्या संकुलांचा उपयोग काय?
मँचेस्टरशी सामोपचारानं करार स्थगित केल्यानंतर रोनाल्डोला युरोमधील अनेक प्रतिथयश क्लबचे मोठ्या रकमेचे पर्याय खुले होते. पण रोनाल्डोनं ते धुडाकावले. अल नासर क्लबच्या स्वागत कार्यक्रमात ‘‘युरोपातील माझं कार्य आता संपलं आहे,’’ असं विधान रोनाल्डोनं केलं. रोनाल्डोचं हे आखातातलं पाऊल नेमकी कोणती लाट आणेल, हे औत्सुक्याचं ठरणार आहे. पण या निमित्तानं प्रत्ययास आलेली सौदी अरेबियाची क्रीडा क्षेत्रातील यशस्वी वाटचाल ही अन्य देशांनी धडे घेण्यासारखीच आहे.

[email protected]