अलीकडच्या काळात मुलांना ऑनलाईन गेमिंगची आवड इतक्या लवकर लागते की कालांतराने ते त्यांच्यासाठी एक प्रकारचे व्यसनच बनून जाते. अनेक पालकांना आपला मुलगा तासनतास मोबाईलवर काय करत असतो हे माहित देखील नसते. नोकरी करणारे आई-वडील असतील तर त्यांना अशा गोष्टींची माहिती होणे तसे कठीणच. पण काही वेळा अशी काहीतरी घटना घडते की त्यामधून आपला मुलगा मोबाईलवर काय करत असतो हे उघड होते आणि ते ऐकल्यावर पालकांच्या पायाखालची वाळू सरकते.
ही गोष्ट आहे १३ वर्षाच्या अल्पेशची… त्याच्या हातात कायम मोबाईल असायचा. त्याची आई वर्षा आणि वडील चेतन हे दोघेही एका खासगी कंपनीत नोकरी करायचे, त्यामुळे दोघेही संध्याकाळी घरी आल्यावरच त्यांची अल्पेशबरोबर गाठ व्हायची. दिवसभर शाळा, क्लास, यामध्ये त्याचा वेळ जायचा. त्यानंतरचा जो वेळ असायचा त्यापैकी अर्ध्याहून अधिक वेळ तो मोबाईलवर ऑनलाइन गेम खेळण्यात घालवायचा. आई-वडिलांना त्याची काहीच कल्पना नव्हती.
एके दिवशी वर्षा आणि चेतन दोघेही संध्याकाळी घरी आल्यावर त्यांच्यामध्ये चर्चा सुरू होती, ती क्रेडिट कार्डच्या आलेल्या एक लाख १५ हजार रुपयांच्या बिलाची. त्यावरून दोघांमध्ये वाद सुरू झाले होते. वर्षा चेतनला म्हणाली, तू क्रेडिट कार्डवर काही खरेदी केले काय, असले तर सांग लपवून ठेवू नकोस. ते कार्ड आपल्या दोघांच्या नावावर आहे. चेतन म्हणाला, अगं, हा प्रश्न मी तुला विचारणार होतो. तू काही खरेदी केलीस काय, असे चेतन तिला विचारत होता. त्यांच्या बोलण्यातून लक्षात आलं की दोघांनीही त्या कार्डवर सहा महिन्यांत काहीच खरेदी केलेली नव्हती, मग एवढे बिल, ते देखील अचानकपणे कसे आले, यामुळे दोघे पेचात पडले होते. दुसर्‍या दिवशी दोघांनी सुटी काढून या प्रकरणाचा छडा लावण्यासाठी थेट बँक गाठली. तिथे गेल्यावर त्यांना सांगितलं गेलं की तुम्हाला आमच्याकडे याची माहिती मिळणार नाही, त्याचे काम करणारी संस्था चेन्नईमध्ये आहे, त्यांच्याकडून तुम्हाला तपशील मिळेल. हे दोघे पुण्यात राहणारे. या कामासाठी चेन्नईला कोण जाणार? त्या संस्थेला मेल पाठवण्याचा निर्णय घेत असतानाच कार्डवरून आणखी रक्कम वजा झाली. त्याचे मेसेज या दोघांच्या मोबाईलवर येऊ लागले. कार्ड आपल्याकडेच आहे, तर कुणी त्याचा वापर कसा करतंय, असा प्रश्न त्यांना पडला. त्यांनी कार्ड ब्लॉक केलं. ई-मेलला कोणताच प्रतिसाद मिळत नसल्याळे त्यांनी अखेरीस पोलिसात तक्रार करण्याचे ठरवले.
दोघेजण पोलिसात तक्रार नोंदवण्यासाठी गेले. झालेला सगळा प्रकार त्यांनी पोलिसांसमोर कथन केला. आमचे कार्ड आमच्याकडे आहे, पण त्याचा वापर कसा होतोय हे समजत नाही, बिलाची रक्कम दीड लाखापर्यंत जाऊन पोहोचली आहे, त्यामुळे काहीतरी करा आणि याचा शोध लावा अशी विनवणी या दोघांनी सायबर सुरक्षा पोलीस अधिकारी सुरेश बर्वे यांच्याकडे केली. त्यांनी हे प्रकरण गांभीर्याने तपासण्याचे ठरवले. पोलीस हवालदार मोहन पाटील, रवींद्र पवार या दोघांना तपासासाठी पाठवण्याचे ठरवले.
दुसर्‍या दिवशी हे दोघे पोलीस चेतनच्या घरी आले. ‘घरात कितीजण असतात तुमच्या?’ पाटील यांनी त्यांना विचारले, ‘आम्ही तिघेजणच असतो. मी, पत्नी आणि आमचा १३ वर्षाचा मुलगा अल्पेश.’ ‘घराबाहेरच्या व्यक्तीला तुम्ही कार्ड दिले होते काय, आठवून पाहा एकदा,’ पवार चेतनला म्हणाले. ‘साहेब, नाही खरंच कुणालाही दिले नव्हते.’ ‘तुम्ही घरी नसता तेव्हा तुमचा मुलगा घरी असतो का?’ ‘होय, त्याचा क्लास आणि शाळा झाली की चार वाजल्यापासून तो घरीच असतो.’
मग पोलिसांनी आपला मोर्चा अल्पेशकडे वळवला. ‘शाळा, क्लासमधून घरी आल्यावर तू काय करतोस?’ ‘कधी कधी टीव्ही पाहतो, कधी मोबाईलवर असतो.’ ‘त्यावर काय करतोस?’ ‘गेम खेळतो, काही अ‍ॅप डाऊनलोड केली आहेत त्याचे.’ त्याने सांगितलेल्या या माहितीचा आधार घेत पोलिसांनी त्याचा तपास करायचे ठरवले. मोबाईल गेमच्या ठिकाणी पोलिसांना क्लू मिळाला होता. त्यांनी चेतन आणि वर्षा यांना विश्वासात घेत ते म्हणाले, तुमच्या घरातला कॉम्प्युटर आम्हाला तपासायचा आहे. तिथे बहुधा हे कोडे उलगडू शकेल, तुमची काही हरकत नाही ना, दोघांनी त्याला होकार दिला. त्या कॉम्प्युटरची तपासणी करण्याअगोदर पोलिसांनी अल्पेशला तिथे बोलावले, ‘तू हा कॉम्प्युटर वापरतोस का कधी गेम खेळायला? बरेच ऑनलाइन गेमदेखील आहेत, ते तू कधी खेळलास का?’ ‘हो मी पाच महिन्यापासून या कॉम्प्युटरवर ऑनलाईन गेम्स कधी कधी खेळतो.’ ‘कसे खेळतात ते? आम्हाला दाखवशील काय?’ त्यावर अल्पेश हो म्हणाला आणि त्याने पोलिसांना त्याचे डेमॉन्स्ट्रेशन दाखवण्यास सुरुवात केली. ऑनलाईन गेम सुरू झाला. गन फायरच्या खेळात स्क्रीनवर एक मेसेज झळकला होता, ‘यू वोन लेव्हल १२. युअर पॉईंट इज ५०००’. हा मेसेज पाहिल्यावर पोलिसांची चक्रे फिरली, त्यांनी अल्पेशला विचारले, ‘इथपर्यंत जाण्यासाठी तू पैसे भरले होतेस काय?’ त्यावर अल्पेश म्हणाला, ‘होय, पैसे भरावे लागतात. त्याच्याशिवाय असा मेसेज येत नाही.’ त्याच्या आईवडिलांच्या समोरच हे सगळे सुरू होते. आपल्यासमोर पोलीस आहेत, त्यामुळे त्यांच्याशी खोटे बोललो तर ते आपल्याला म्ाहागात पडू शकते, याची जाणीव अल्पेशला झाली होती. तेव्हा अल्पेशने सांगितले, ‘आईवडील घरात नसताना मी त्यांचे क्रेडिट कार्ड शोधले. ते मला कपाटात मिळाले, त्याच्यावर असणारे डिटेल्स मी हा खेळ सुरू करण्याअगोदर त्यामध्ये भरले. मी इथे एक नाही तर १५ प्रकारचे गेम खेळत होतो, त्यामध्ये सगळीकडे मी हे डिटेल्स दिले आहेत. आईवडिलांना त्याची काही माहिती दिली नव्हती.’
पोलिसांनी कॉम्प्युटरचे युझर सेटिंग तपासले, त्या ठिकाणी देखील या क्रेडिट कार्डचे डिटेल्स वापरल्याचे समोर आले होते. ‘सुरुवातीला मी हे गेम्स फुकट खेळत होतो, पण त्यामधल्या लेव्हल गाठण्यासाठी मला ‘प्लीज पे द अमाऊंट व्हाया डेबिट ऑर क्रेडिट कार्ड’ असा मेसेज आला होता. मला वाटले होते, एकदाच पैसे भरायचे आहेत, म्हणून मी त्याचा तपशील तिथे टाकला.
पोलिसांनी कॉम्प्युटरवरचे ते गेम्स काढून टाकले, क्रेडिट कार्डचे थकीत बिल भरून ते कायमचे बंद करण्याचा सल्ला वर्षा आणि चेतनला दिला. त्यांनी देखील एका क्षणाचा विचार न करता ते बिल भरले आणि कार्ड बंद केले. वर्षा आणि चेतन पोलिसात गेले नसते तर आपला मुलगा ऑनलाइन गेम खेळतो, याचा तपास त्यांना लागलाच नसता. क्रेडिट कार्डाचे बिल शेपटीसारखे लांब होत गेले असते.
हे लक्षात ठेवा…
आपला पाल्य मोबाईलवर, कॉम्प्युटरवर काय करत असतो याकडे कायम लक्ष ठेवा. कॉम्प्युटरवर क्रेडिट आणि डेबिट कार्डचा तपशील भरायचा असेल, तर ते आपल्याकडून करून घ्यावे याची समज मुलांना योग्य वयात द्यावी, त्यामुळे असे प्रकार टाळता येतील. मुलांच्या हातात आपली कार्डे पडणार नाही याची खबरदारी घ्यायला हवी. मुलांशी मोकळेपणाने संवाद साधा. सायबर सुरक्षेच्याबाबत जागरूकता निर्माण करा.