बळीचा बकरा गाझा

एकमेकांना पाण्यात पाहणारे इस्रायल आणि कतार एकत्र येऊन करार का करतात? नेतान्याहू ट्रम्पना का टरकतात? ट्रम्पचा प्रतिनिधी नेतान्याहूना दमदाटी करतो आणि कतारच्या अल थानींशी मऊसूत का रहातो?
– – –
अजापुत्रो बळी दद्यात. बळीचा बकरा गाझा.
– – –
गाझात ४६६ दिवस चाललेली लढाई थांबली, संपली नाही. गाझा करारानुसार पहिल्या टप्प्यात हमास ३० ओलीस सोडणार. नंतर इस्रायल आणि हमासमध्ये पुन्हा बोलणी होऊन दुसरा टप्पा अंमलात येणार. त्या टप्प्यात उरलेले ओलीस हमासनं सोडले की लढाईबंदी संपणार. तात्पुरती. त्यानंतर काय होणार? गाझात चालवलेली लष्करी कारवाई इस्रायल कायमची थांबवणार? करारात त्याबद्दल काही म्हटलेलं नाही. इस्रायलचं सैन्य पूर्णपणे गाझातून बाहेर पडणार? ती हमी इस्रायल देत नाहीये.
४५ दिवसांसाठी लढाई तहकूब करण्यात आलीय.
गेली दोन वर्षं ज्यो बायडन लढाई थांबवण्याच्या प्रयत्नात होते. एक करारही सहा महिन्यांपूर्वी लिहून झाला होता, शाई वाळण्याआधीच त्यात इस्रायल आणि हमासने खोडे घातले. असं काय घडलं की दोघांनी लढाई तहकुबीचा करार केला?
करार करण्यात पुढाकार घेतला कतारचे पंतप्रधान अल थानी यानी. अल थानी यांना नाही म्हणणं हमासला शक्य नव्हतं. हमासला कतारनं वेळोवेळी पैसे आणि शस्त्रं पुरवून जिवंत ठेवलं आहे. इस्रायलनं इराण, हेझबुल्ला यांना ठेचल्यामुळं हमास एकाकी पडलं आहे. अशा स्थितीत कतारला दूर सारून हमासला चालणार नाही.
– – –
आता प्रश्न असा येतो की कतारनं पुढाकार का घेतला?
कतारकडे गाझा प्रश्नी अरब आखाती देशांचं नेतृत्व आलं आहे. कतार, सौदी, बहारीन, अरब अमिराती या देशातली मुस्लीम जनता पॅलेस्टिनीच्या नरसंहारामुळे अस्वस्थ आहे. भले धंदा म्हणून अमेरिका-इस्रायलशी चांगले संबंध ठेवायचे असतील, तरी ज्या भयानक रितीनं इस्रायलनं नरसंहार केला आहे ते कोणाही माणसाला अस्वस्थ करणारं आहे; मुसलमानांना सहधर्मी म्हणून क्लेश होणं स्वाभाविक आहे. त्या माणसांचा राज्यकर्त्यांवर दबाव होता. काहीही करून नरसंहार थांबवा असं ती माणसं म्हणत होती.
सौदी सुलतान महंमद बिन सलमान यांनी बायडन, ट्रम्प यांना गाझा लढाई थांबवली नाहीत तर तुमच्या देशातली गुंतवणूक आम्हाला थांबवावी लागेल, असं खाजगीत सांगितलं होतं. अलीकडल्या काळात अल थानी यांनी हुशारीनं आणि किमत मोजून आखाती देशांचं नेतृत्व मिळवलं होतं. त्यामुळेच अरब देशांचा कतारनं केलेल्या कराराला पाठिंबा आहे.
– – –
नेतान्याहू का तयार झाले?
खरं म्हणजे नेतान्याहू तयार नव्हते. ओलीस जितका काळ गाझात राहतील तितका काळ गाझावर हल्ले करायचे असं त्यांचं नियोजन होतं. आणखी दोन चार महिने मिळाले असते तर नेतान्याहू यांनी संपूर्ण गाझा जमीनदोस्त केलं असतं, रिकामं केलं असतं, त्या ठिकाणी ज्यूंच्या वस्त्या तयार केल्या असता, परिणामी गाझा इस्रायलचा भाग झाला असता. नेतान्याहूंच्याच गटाच्या दोन मंत्र्यांनी गाझा करार झाला तर आपण मंत्रिमंडळाच्या बाहेर पडू आणि नेतान्याहू यांचं सरकार पाडू अशी धमकी दिली होती.
विरोधी मंत्र्यांचा दबाव आहे म्हणून आपल्याला करार करावा लागतोय असं दाखवून नेतान्याहू यांनी लढाई थांबवली. पण आतून ते आपल्या सहकार्‍यांशी बोलले आहेत. करार दोन टप्प्यात आहे. पहिला टप्पा पार पडला की दुसरा पार पडणार नाही, नंतर आपण लष्करी कारवाई पुन्हा सुरू करू असं आश्वासन त्यांनी युद्धखोर मंत्र्यांना दिलं आहे. दुसरा टप्पा सुरू होऊ नये यासाठी आवश्यक कारस्थानही त्यांनी योजलेलं असणार. हमासकडूनच पुन्हा एकदा आगळीक घडवून आणतील, त्यासाठी हमासला मदतही करतील. नेतान्याहूंचं काही सांगता येत नाही.
करार घडला याचं मुख्य कारण ट्रम्प यांचा दबाव.
ट्रम्पनी कराराच्या वाटाघाटींसाठी पाठवलेला प्रतिनिधी आहे स्टीव विटकॉफ. विटकॉफनी नेतान्याहूंची प्रत्यक्ष भेट घेऊन त्यांना दमदाटी केली, धमकावलं. कचकावून शिव्या दिल्या असणार. करार नाही केलात तर तुमचं खरं नाही असं विटकॉफनी सांगितलं असणार.
नेतान्याहू गाळात आहेत, ट्रम्पच त्यांना वाचवू शकतील.
नेतान्याहूंचं पंतप्रधानपद घोक्यात आले. नेतान्याहूंवर भ्रष्टाचाराचा खटला चाललाय. गाझा प्रश्न संपला तर नंतर तो खटला चालेल आणि नेतान्याहू तुरुंगात रवाना होतील. तशी शक्यता आहे.
७ ऑक्टोबर २०२३ रोजी हमासनं इस्रायलवर हल्ला केला, तो हल्ला यशस्वी झाला याचं कारण नेतान्याहूंची तयारी कमी पडली असा आरोप आहे. हल्ला होणार हे माहित असूनही नेतान्याहूनी तो होऊ दिला असा आरोप आहे. हा हल्ला त्यांनी घडवून आणला असं इस्रायलच्या पेपरांत छापून आलंय. सरकारने एक आयोग नेमला असून तो आयोग नेतान्याहूंवरील आरोपांची चौकशी करणार आहे. तो आयोग नेतान्याहूंना गोत्यात आणू शकतो.
गाझामधली लढाई नेतान्याहूंनी विनाकारण ताणली, हमासशी बोलणी करून ओलीस सोडवायला हवे होतं असं बहुसंख्य लोकांचं मत आहे, खासदारांचं मत आहे.
नेतान्याहूंना एक अंधुक आशा आहे की ट्रम्प काहीतरी लोच्या करून त्यांना वाचवतील. सत्ता टिकवायची असेल तर ‘ट्रम्प देवाय नम:’ असं म्हणण्यावाचून नेतान्याहूंना गत्यंतर नाहीय. ट्रम्पचा लढाई थांबवण्याचा आदेश असेल तर तो पाळणं नेतान्याहूंना भाग आहे.
– – –
ट्रम्पना लढाई का थांबवायची आहे?
ट्रम्पना आखाती अरब देशांकडून अमेरिकेत होणारी गुंतवणूक हवीय. आखाती देशांना गाझात शांतता हवीय. तेव्हा अल थानी यांना पाठिंबा देणं ट्रम्प यांना भाग आहे. धंद्याचा प्रश्न आहे. अल थानींना अमेरिकेत पैसे गुंतवायचेत. अमेरिकेला कतारमधला आपला लष्करी तळ टिकवायचा आणि वाढवायचा आहे. अमेरिका कतारला शस्त्रं विकते. तो व्यवहार पुढे चालू राहणं अमेरिकेच्या आर्थिक हिताचं आहे.
एक उदाहरण.
अमेरिकन बिझनेसमननी पार्क लेन हे न्यूयॉर्कमधलं मोक्याच्या ठिकाणी असलेलं हॉटेल विकत घेतलं. त्यात सिंगापूरचा एक माणूस पार्टनर होता, त्यानं पैसे घातले होते. सिंगापूरचा पार्टनर फ्रॉड निघाला. त्याच्यावर भ्रष्टाचाराचा आरोप अमेरिकन कोर्टात सिद्ध झाला. तो माणूस फरार आहे. परिणामी हॉटेल खरेदी वांध्यात आली.
या पार्क लेन हॉटेलमधला एक पार्टनर आहे स्टीव विटकॉफ. हा विटकॉफ ट्रम्प यांच्यासोबत रियल एस्टेट धंद्यात असतो. विटकॉफ ट्रम्पबरोबर गोल्फ खेळत असतो. गोल्फ खेळत असताना एक माणूस ट्रम्पना गोळी घालण्याची तयारी करून बसला होता, सुरक्षावाल्यांच्या ते वेळीच लक्षात आल्यानं ट्रम्प वाचले. त्या वेळी विटकॉफ ट्रम्प यांच्यासोबत होता. तर पार्क लेन हॉटेल संकटात आल्यावर कतारच्या पंतप्रधानांनी त्या हॉटेलमध्ये पैसे गुंतवण्याची व्यवस्था केली. कतार सॉव्हरीन फंडातून अल थानी यांनी ७० कोटी डॉलर त्या हॉटेलमध्ये घातले आणि विटकॉफ यांना, पर्यायानं ट्रम्प यांना वाचवलं.
विटकॉफ सतत कतारमध्ये ये-जा करत असतात. विटकॉफ यांनी उभारलेल्या कंपन्यांना कतारचे पैसे मिळतात. विटकॉफना म्हणजे अर्थातच ट्रम्पना. ट्रम्प यांचा जावई आणि मुलं कतार आणि सौदीमध्ये सतत ये-जा करत असतात. त्यांनीही कतारमध्ये कंपन्या उघडल्या आहेत, त्या वाटेनं त्यांच्या कंपन्यात कतारी पैसे येतात. अमिराती, कतार, सौदी या देशातले सॉव्हरीन फंड हे तिथल्या सत्ताधारी घराण्याचे असतात, म्हटलं तर देशाचे म्हटलं तर राजघराण्याचे.
विटकॉफ हा अजिबातच राजकारणी माणूस नाही. तो धंदावाला, रियल एस्टेटवाला माणूस आहे. त्याचं म्हणणं कतारचा पंतप्रधान ऐकतो याचं कारण तो ट्रम्प नावाच्या प्रेसिडेंटचा प्रतिनिधी असतो. ट्रम्प आणि विटकॉफ धंद्यात पार्टनर असतात. मुत्सद्देगिरी कशाशी खातात हे विटकॉफ किंवा ट्रम्प, कोणालाही माहीत नाही. इस्रायलची निर्मिती, पॅलेस्टाईनचा प्रश्न इत्यादी गोष्टी त्या दोघांनाही कळत नाहीत. दोघांनाही येवढंच कळतं की आपला धंदा चालला पाहिजे. ट्रम्पना सार्‍या जगात ट्रम्प हॉटेलं, रिझॉर्ट आणि कसिनो काढायचे आहेत. जमिनी स्वस्तात खरेदी करून त्या विकसित करणं हा दोघांचाही धंदा आहे.
कतारच्या पंतप्रधानासोबत विटकॉफ बसतो तेव्हा त्याला ज्यूवर अन्याय होतोय की अरबांवर होतोय याच्याशी देणंघेणं नसतं. त्याला आणि ट्रम्पना केवळ धंदा दिसत असतो. त्यांना फक्त डील करायचा असतो. ट्रम्प, अल थानी, नेतान्याहू यांच्यात आर्थिक डील चालतात. अमेरिका, इस्रायल आणि कतार आपापला आर्थिक फायदा सांभाळतात. गाझाचा बळी हा त्या व्यवहारातला एका साईड इफेक्ट आहे.
हा सारा सत्तेचा, आर्थिक हितसंबंधांचा खेळ आहे. अलीकडे सरकारं माफिया टोळीसारखीच चालतात.