कणाहीनांचा सरपटी आयोग!

(सिलेक्टिव्ह कमिशेण अर्थात चुनाऽऽओ आयोगाचे कार्यालय. बाहेरल्या भिंतीवर त्यातील केवळ `चुना योग’ इतकीच अक्षरं शिल्लक. इलेक्शनसंबंधी तक्रारी घेऊन काही मंडळी कार्यालयाच्या आवारात येतात. आवारात केवळ एक शिपाई अवकाळी डुलक्या घेतोय.)

शंके : (मोठ्याने) ओऽऽऽ शिपाई! आत कोणी आहे का?
शिपाई : (झोपेच्या तंद्रीत) तीन नंतर या! जेवायची येळ आहे ही!
शंके : अहो, बोलण्याआधी निदान घड्याळ तरी बघा!
शिपाई : (डोळे न उघडता) हांऽऽऽ तेऽऽ? दिलंय, कुण्या तरी भतीज्याला.
डोके : (हसत) व्वा! झोपेत देखील हातचलाख्या विसरत नाहीत तुम्ही?
शिपाई : (डोळे किलकिले करत) काय पाहिजे तुम्हाला?
टिके : अहो, तक्रार द्यायची आहे. साहेबांना भेटायचं आहे! आहेत ना आत?
शिपाई : (जांभई देत) तीन नंतर या ना! जेवायची सुट्टीय आता!
शंके : तुम्ही पण अठरा-अठरा तास काम करता का हो?
शिपाई : (भावुक होत) खरंच, पण तुम्हाला कसं कळलं? फार काम असतं हो! दिवसभर इथं राबराब राबायचं. संध्याकाळी घरी जायचं, गाडी पुसायची, गावात फेरी मारायची. चौकात पत्ते झोडायचे. त्यानंतर घरी जेवायला जावा तर बायको तोंडावर धाडकन दार बंद करून घेते. मग रात पुन्हा रस्त्यावरच्या कुत्र्यांत जाते. काय सांगू?
टिके : तुम्ही खरंच त्या आदर्श माणसाची कार्बन कॉपी वाटताय! एवढं काम झेपतं कसं तुम्हाला?
शिपाई : (लाजल्यागत) मैं बचपनसे बहुत ही कष्टकरी था…!
शंके : पुरे! तुमचे अँटेने नीट करा, आणि वेळ काय आहे बघा.
शिपाई : वेळेचे काय? (सुरात) ती येते आणिक जाते!
डोके : (संतापून शिपायाचं मनगट पकडून त्याला दाखवत) हे घड्याळ बघा, आणि वेळ सांगा!
शिपाई : साडेअकराला पाऊण मिनिटं बाकीय.
टिके : (टोकत) मग तुमची जेवणाची वेळ काय आहे ते बघता का जरा?
शिपाई : (निलाजरे पणाने) एक ते तीन!
शंके : मग आता साहेब भेटतील का?
शिपाई : (हसत) नाही ना! तीन नंतर भेटतील! आता जेवायची सुट्टी आहे ना?
डोके : (डोक्याला हात लावत) बाबा! जरा मेंदू वापर रे! नाहीतर म्हसणात जाळताना, लाकडं किंचाळायला नको! `अरे हा बघ, बिना वापरलेला नवाय!’ म्हणून!
शिपाई : असं काय बोलता, तुम्ही पण?
टिके : अरे साडेअकराला तुमच्या जेवणाच्या सुट्ट्या चालू होतात का?
शिपाई : नाही!
शंके : मग साडेअकराला जेवणाच्या सुट्टीचं कारण का देताय तुम्ही?
शिपाई : (चूक लक्षात येऊन जीभ चावत) ते मोठं घड्याळ भतीज्याला दिल्यापासून माझ्या आणि एकूण सगळ्याच टायमाचा घोळ सुरू झालाय हो! त्याच्यामुळं झोपेचं टाइम टेबल बिघडलंय. नवा टाइम, नवा खेळ सुरू झालाय.
डोके : मग आता साहेब आत असतील ना?
शिपाई : (बोटाने मार्ग दाखवत) आहेत की! पलीकडल्या खोलीत तीन बेड आहेत, त्यावर आहेत बघा!
शंके : (अतीव शंकेने) बेडवर? खुर्चीवर असतील ना?
शिपाई : नाही! ते बेडवर आडवेच असतात कायम!
शंके : मग कामं कसं करतात ते?
शिपाई : (हसत) त्याला काय पडल्या पडल्या होतात की! तसेही कोणती ओझी उचलायची असतात त्यांना?
डोके : पण आडवे का असतात ते? बसून कामं करावीत ना त्यांनी? पगार आडवं पडल्याचा मिळतो का त्यांना?
शिपाई : त्याचं काय आहे, तुम्ही वोट के बदले नोट, खून का बदला खून! असली डायलॉग ऐकली असतीलच ना?
टिके : त्याचा इथे काय संबंध?
शिपाई : हेही तसंच आहे! नौरंगजेबांनी `या तो रीड की हड्डी, या कुर्सी की गारंटी.’ असली ऑफर दिलेली त्यांना! त्यांनी खुर्ची निवडली आणि आता बसायची सोय राहिली नाही.
शंके : (मोबाईलवर ट्रान्सलेट करून बघत) म्हणजे कणा?
शिपाई : (होकारार्थी मान हलवत) पदासाठी कणा त्यागला त्यांनी! किती ते कर्तव्यकठोर आमचे साहेब! (डबडबलेले डोळे पुसतो.)
डोके : (काळजीने) मग आता तक्रार कुणाकडे आणि कशी द्यावी आम्ही?
शिपाई : अहो तुमच्या तक्रार निवारणासाठीच तर हे ऑफिस आहे. या आत या! (सगळी मंडळी शिपायामागे जाते.)
(आत बेडवर तीन पंचक आडवे पडलेले. त्यांच्यासमोरल्या भिंतीवर मोठ्ठा एलईडी टीव्ही चालुय, त्यावर नौरंगजेब मोठमोठ्याने `मिट्रो…, मटण…, मजहब…, मछली…, मंगलसूत्र…, माँ की भैंस…’ वगैरेवर भाषण झाडतोय. तिघं अत्यानंदाने टाळ्या पिटताये. बाजूला टेबलवर काही कागदं अस्ताव्यस्त पसरलेली. त्यावर पावाचे तुकडे विखुरलेले. ते खाऊन उंदीर सुस्तावून पडलेला. अशात शिपायामागे ही मंडळी आत प्रवेशते.)
टिके : (काहीसा चिडलेल्या स्वरात) बघा, आपण ज्यांची तक्रार घेऊन आलोत, त्यांच्या भाषणावर ही मंडळी टाळ्या पिटतायत. एन्जॉय करतायत.
शिपाई : छे हो! कुणाची तक्रार येण्याआधीच ते लाईव्ह भाषणाचं डोळ्यांत तेल घालून परीक्षण करताय. उद्या तुम्ही तक्रार केली की बाबा अमुक ठिकाणी चहापन्हा तमुक बोलले, तर त्यांना माहीत असायला नको?
डोके : (तावातावाने) अहो, पण हे भाषण एन्जॉय करतायत. टाळ्या पिटतायत!
शिपाई : त्या होय? ती भाषण ऐकल्यानंतरची स्वाभाविक प्रतिक्रिया असू शकते.
टिके : ती तक्रार लिहून घेण्यासंबंधी असायला पाहिजे ना?
शिपाई : का हो, तुम्हाला रस्त्यात कुणी नागडा भिकारी दिसला तर भर गर्दीत पॅन्ट काढून त्याला नेसवता का?
टिके : (चपापतो.) हा काय प्रश्न आहे?
शिपाई : (उज्ज्वल वकिली करत) अहो, प्रश्न साधाय. कुणी कितीही दानशूर असलं म्हणून विनायाचनेचं दान करत नाही, तसंच कुठलीही तक्रार नसताना यांच्यावर कुणी का कारवाई करेल?
शंके : मग आम्ही कशाला आलोत?
डोके : आम्ही तक्रारच द्यायला आलोत. सांगा कुणाकडे द्यावी तक्रार?
शिपाई : (बोटाने निर्देश करत) हे अलीकडले आंधळे साहेब यांच्याकडे द्या तक्रार. द्या ते पत्र!
शंके : (पंचांच्या डोळ्यांकडे बघत) ते डोळे असे का फिरवताय?
शिपाई : ते तथ्यांधळे आहेत.
डोके : हे नवीनच आहे काही! नेमका प्रकार काय आहे हा?
शिपाई : (शांतपणे) यात त्यांना तक्रारीत तथ्य आढळलं, जाणवलं की त्यांना दिसणं बंद होतं.
टिके : थोडक्यात इथे तक्रार बघितली जाणार नाही!
शंके : मग यांना दिसत नसेल तर तक्रार वाचणार कोण आमची?
शिपाई : असं करा, ते दोन नंबरचे पंचसाहेब मौखिक तक्रारी ऐकतात. त्यांना सांगा.
डोके : (दुसर्‍या पंचांना आवाज देत) ओ, नमस्कार हो! पंचसाहेब! (पंचसाहेब मुळीच लक्ष देत नाही.)
शंके : अहो, हे तर बघेनात आमच्याकडे!
शिपाई : ते बहिरे साहेब आहेत. त्यांना सत्याचे आवाज ऐकू येत नाही. त्या प्रिâक्वेन्सीमधलं त्यांना काही ऐकू येत नाही.
डोके : आता आमची तक्रार द्यावी कशी?
शिपाई : तुम्ही एक काम करा, तो अर्ज इथे देऊन ठेवा. थोडी तब्येत बरी झाली की हे पहिलेच साहेब त्यावर कारवाई करतील.
टिके : तोपर्यंत ह्या तिसर्‍या साहेबांना नाही घेता येणार का तक्रार?
शिपाई : नाही, ते तक्रार निवारणाचं काम बघतात. तक्रारीतलं गांभीर्य ओळखून ते सुनावणी घेतात. प्रसंगी खडसावतात.
डोके : व्वा! काय नाव आहे त्यांचं?
शिपाई : पंच मुकेसाहेब!
शंके : (छद्मी हसत) म्हणजे त्यांची देखील न्याय्य प्रकरणावर वाचा बसत असेल नाही?
शिपाई : तुम्हाला कसं कळालं?
टिके : ही कोपर्‍यात पडलेली साडी द्रौपदीची `फेडलेली’ आहे की काय? कोपर्‍यात फाईल्सवर पसरून टाकलीय ते?
शिपाई : नाही! ती लोकशाही नावाच्या कुण्या पवित्र स्त्रीची आहेत. चहापन्हा कुठल्या तरी मोहिमेवर असताना त्यांनी ती मिळवली. आणि भेट म्हणून आमच्या कमिशेणला दिली. आमची अब्रू झाकायला!
(तितक्यात फोन खणाणतो. रिंग ऐकून बहिरे साहेब फोन उचलतात, मुके साहेब फोनवर बोलतात, आंधळे साहेब घाईने एक तक्रार लिहून घेतात. नि तक्रारीच्या नोटिसा काढून तिघेजण सरपटत जाऊन पत्रपेटीत टाकतात. नि पुन्हा येऊन बेडवर आडवी पडतात.)
डोके : (बरोबरच्या सर्व मंडळींकडे बघत) चला मंडळी! इथे सत्याची नाही. सत्तेची बाजू ऐकली जाते. ही बोगस गांधींची तीन माकडं आहेत. फक्त ती सत्य बघत नाहीत, ऐकत नाहीत नि बोलतही नाहीत.
शिपाई : अहो, चाललात कुठं? निदान तक्रार तर देऊन जा?
शंके : त्याचा उपयोग काय पण?
शिपाई : काय आहे सत्तेचं उतरायण चालुय ना? सत्तांतरानंतर पंचसाहेब भानावर आले की पहिली तक्रार तुमचीच घेतील, कसं?
टिके : ते तक्रार घेतीलही. पण गेलेली `पत’ मिळवायला ह्या बिनकण्याच्या प्राण्यांना तप करावं लागेल. जमेल यांना?