लहानपणी कुठल्याही मुलाला असतं तसं मलाही रंगांचं आकर्षण होतं. पण तेवढंच. क्रिकेटपुढे बाकी काही छंद टिकले नव्हते. काही मित्रं चांगली चित्रं काढायचे. त्यामुळे त्यांच्या नादानं चार रेघोट्या मारल्या.. बास!
बाबा श्याम कोपर्डेकर (इंद्रायणी साहित्य प्रकाशन) हे प्रकाशक. पुस्तके प्रकाशित करायचे. त्यांचे सगळे मित्र आणि लेखक घरी येऊन तासंतास गप्पा मारायचे. त्यातलेच एक, लेखक शंकर पाटील. त्यांचा धडा पाठ्यपुस्तकात दिसल्यावर ह्या लेखकाचे मित्र असलेले आपले वडील लईच मोठ्ठे आहेत ह्याची जाणीव झालेली.
एकदा घरी फार त्रास देतो म्हणून बाबा मला टिळक रस्त्यावरच्या एका ‘ऑफिस’मध्ये घेऊन गेले. दारातून आत गेल्यावर उजवीकडे एक दाढीवाला माणूस बसलेला दिसला आणि दिसले बरेच रंग. बाबांच्या आणि त्या माणसाच्या गप्पा चालू झाल्या. लहान मुलासमोर सिगरेट ओढू नये वगैरे तुच्छ गोष्टींना फाटा मारत बाबा आणि तो माणूस सिगरेटी फुंकत होते. गप्पा मारताना तो दाढीवाला मधेमधे नक्की करतोय तरी काय, हे बघायला मी टेबलापलीकडे गेलो आणि एका कागदावर दिसला तो अद्भुत ‘यलो कलर’. एका मोठ्ठ्या चित्रकाराची झालेली ती पहिली ओळख. नंतर ते पूर्ण चित्र शंकर पाटलांच्या ‘ऊन’ या पुस्तकावर दिसलं. कायच्या काय कव्हर होतं ते. त्या ‘यलो’चं पहिलं दर्शन अजुनही मनावर स्टॅम्प्ड आहे. नंतर अनेक वर्षांनी ह्याच चित्रकाराच्या खंडाळ्याच्या बंगल्यात बाल्कनी शेजारच्या भिंतीवर त्या ‘यलो’चं वेगळंचं अद्भुत रुप बघायला मिळालं आणि मी थक्क झालो. ‘ओ काका, कायच्या काय भन्नाट आहे हो हे!’… त्यावर रिअ‍ॅक्शन काय तर ‘तू चहा पिणार का कॉफी?’
हा चित्रकार जेव्हा पुण्याहून मुंबईला गेला, तेव्हा त्याचा आणि आमचा संपर्क थांबला. त्याआधी आईच्या हातची फोडणीची पोळी खायला घरी येणं होत असे. पुढे अनेक वर्षांनी ‘शाकुंतल-४’ या प्रदर्शनाच्या निमित्ताने परत एकदा भेट झाली आणि नंतर ‘रफ स्केचेस’ या लोकसत्तामधील सदराच्या निमित्ताने नियमित बोलणं होऊ लागलं.
‘सुभ्या म्हणजे भारीच रसायन आहे. कव्हरला उशीर झाला आणि मी चिडलो की.. बसं रे शाम्या, देतो कव्हर तुला.. असं म्हणत अर्ध्या तासात विषयाला धरुन अप्रतिम कव्हर करायचा,’ हे बाबांच्या बोलण्यातून अनेकदा येत असे. हे सुभाष अवचटकाका लेखकही आहेत हे मला पहिल्यांदा कळलं ते त्यांच्या जीएंवरच्या पुस्तकामुळे. पुढे बाबांनी सांगितलं, त्याचं ‘मॅडम’ हे पुस्तकही भारी होतं. मात्र ते तेव्हा आऊट ऑफ प्रिंट झालेलं.
‘स्टुडिओ’ हे त्यांनी लिहिलेलं पुस्तक हातात पडलं, तेव्हा त्या पुस्तकाची निर्मिती बघूनच थक्क झालो होतो. चित्रकार आणि लेखक एकमेकांत मिसळून गेलेलं पुस्तक. थांबत-थांबत, मूड डेव्हलप करत जाणारं लेखन. त्यांच्या ‘रफ स्केचेस’ सदराचा तर मी जबरदस्त फॅन.
कुठं लेखक थांबतो आणि कुठं चित्र सुरू होतं आणि कुठं चित्रं लेखकामधे डिझॉल्व्ह होतं त्याची रेषा सापडते आणि नाहीही. आहे आणि नाहीही…
…तर अवचट काकांच्या ‘रफ स्केचेस’ या लेखांचं देखणं पुस्तक समकालीन प्रकाशनाने अलिकडेच प्रकाशित केलेलं आहे. त्याबरोबरच राजहंस प्रकाशनानेही त्यांच्या १९७०पासून केलेल्या दर्जेदार लेखनाची तीन नवी पुस्तके देखण्या स्वरूपात प्रकाशित केली आहेत. ‘खिडकी’, ‘दोन दीर्घकथा’ आणि ‘डोन्ट पेन्ट द क्लू’. सगळी हार्ड बाउंड कव्हरची पुस्तकं. अतिशय रिच अशी. मुखपृष्ठ, सजावट, छपाई, कागद…. कुठंच काटकसर केलेली दिसत नाही आणि तरीही किंमत माफक. चांगल्या वाचकांच्या संग्रही असावीतच अशी ही चार पुस्तके आता उपलब्ध आहेत. परवा राजहंसच्या ऑफिसमध्ये ज्येष्ठ प्रकाशक दिलीपराव माजगावकर यांना भेटायला गेलो असताना या पुस्तकांचा तिसरा सेट माझ्यासाठी आणला. त्यांची आणि अवचटकाकांची मैत्री १९७०-७२ पासूनची. दिलीपराव सांगत होते, ‘पुस्तकं आल्यावर त्यानं वांद्र्याला घरी बोलावलं मला. निरोप दिला की घरी केलेली थालिपिठं आणि लोणी घेऊन घे. त्याशिवाय पुस्तकांचं प्रकाशन झालं हे मी मानणार नाही.’ हे सांगताना दिलीपरावांचे डोळे चमकत होते.
– सागर कोपर्डेकर