इम्पॉर्टंट सवाल पूछते रहो…

प्रजासत्ताक दिनाच्या निमित्ताने अनेक लोक ठरावीक पद्धतीचे शुभेच्छा संदेश पाठवतात. अनेकांना स्वातंत्र्यदिन आणि प्रजासत्ताक दिन यांच्यातला फरकही माहिती नसतो. खासकरून सोसायट्यांमध्ये हे दिवस झेंडावंदनाने साजरे करून नंतर जिलेबी, फाफडा किंवा पावभाजी खाण्यासाठी एकत्र येणार्‍या अंकल-आँटी मंडळींना. हे लोक स्वातंत्र्यदिनाचं भाषण प्रजासत्ताक दिनाला करतात, क्रांतिकारकांनी बलिदान देऊन कसं स्वातंत्र्य मिळवलं आहे, याच्या कहाण्या सांगतात आणि ‘ऐ मेरे वतन के लोगो’सारखी देशभक्तीपर पण अस्थानी गाणी लावतात… देशाच्या खर्‍याखुर्‍या स्वातंत्र्यलढ्यात अग्रेसर असलेल्या संघटनेचं नाव घ्यायला त्यांची जीभ वळत नाही आणि त्या लढ्यात ज्यांचा शून्य सहभाग होता किंवा ज्यांनी त्या लढ्याच्या विरोधातच गुप्त कारवाया करून ब्रिटिश सत्तेला साथ दिली, त्यांची नावं बळजबरीने त्यात घुसवता येत नाहीत, ही त्यांची पंचाईत समजू शकते… पण त्या नादात प्रजासत्ताक दिनाचा खरा संदर्भ आणि अर्थच विसरून जाणे हा निव्वळ अडाणीपणा असतो की चलाखी?
अशावेळी एमटीव्हीसारख्या उथळ वगैरे मानल्या गेलेल्या, पाश्चिमात्य संगीताला वाहिलेल्या वाहिनीने केलेली प्रजासत्ताक दिन विशेष क्लिप पाहिली की लक्षात येतं, गेल्या १० वर्षांत सर्व बाजूंनी हल्ले होऊनही अजून प्रजासत्ताक पूर्णपणे मेलेलं नाही, त्याच्यात काही धुगधुगी शिल्लक आहे.
काय आहे या क्लिपमध्ये?
एक शाळकरी मुलगा आईला प्रश्न विचारतो आहे? तो विचारतो, आपल्या देशाचा एवढा प्रचंड विकास सुरू आहे तर लोक अमेरिकेत जाण्यासाठी इतके उतावीळ का असतात? आपल्या देशातले इंजीनियर इतके हुशार आहेत, तर देशातले रस्ते इतके खराब कसे? आपल्या घरात इतकी रोख रक्कम का दडवली आहे? बाबा पोलिसांच्या हातावर पैसे टेकवतात ते त्यांच्यावरच्या प्रेमामुळेच ना? मोलकरणीला आपण वेगळ्या कपात का चहा देतो?… त्याच्या प्रत्येक प्रश्नाबरोबर आईचं ब्लडप्रेशर वाढत जातं. ती मुलाला शांत करण्यासाठी त्याला काहीतरी खायला देते, त्याचं मन विचलित करते…
…अखेर एक दिवस आपल्या मुलाला नि:प्रश्न करण्याच्या त्या मातेच्या प्रयत्नांना यश येतं आणि जंक फूडचं एक अख्खं ताट समोर घेऊन टीव्हीसमोर बसलेला हा मुलगा प्रश्न विचारतो, आई, तैमूर पुढचा हिंदी सिनेमाचा किंग बनेल का?
आई अत्यानंदाने हर्षभरित होते आणि मुलाला म्हणते, मोठं झालं गं माझं लेकरू… आणि मग ती त्याला, त्याच्या आयुष्याची कसलाही संबंध नसलेल्या, वावदूक घडामोडींची माहिती देऊ लागते, तो लक्षपूर्वक ऐकू लागतो, तेव्हा पाटी झळकते, लक्ष विचलित करण्याच्या प्रयत्नांना बळी पडू नका… महत्त्वाचे प्रश्न विचारत राहा… इम्पॉर्टंट सवाल पूछते रहिये…
प्रजासत्ताक दिनाचा खरा अर्थ हा आहे आणि तो कळू नये म्हणून सगळेच सत्ताधीश प्रयत्नशील असतात. लोकांचे प्रतिनिधी बनून सत्तेवर जातात आणि तिथे धनवंतांचे चौकीदार बनतात… अशा सत्ताधीशांच्या चरणी अक्कल गहाण ठेवलेले लोक मग ‘मी पण चौकीदार’ म्हणून पाट्या लावतात… आपण आपल्याला, देशाला लुटणार्‍यांचे चौकीदार बनून बसलो आहोत, हे त्यांच्या लक्षातही येत नाही.
भारतीय संविधानाने प्रजेला सार्वभौमत्व दिलेलं आहे. आपण भारतीय लोकच या देशात सर्वोपरि आहोत, पण त्याची आपल्याला जाणीव आहे का? शाळकरी मुलांना जे प्रश्न पडतात, ते तरी आपल्याला पडतात का? कोणीतरी धर्माच्या, जातीच्या अस्मितेचे खुळखुळे आपल्यासमोर नाचवतात आणि आपण कंबरेचं फेडून डोक्याला गुंडाळून नाचू लागतो. आपणच सत्तेवर बसवलेला माणूस आपल्या प्रश्नांना उत्तरदायी आहे, ही भावना जागावी यासाठी मुळात आपल्याकडे खरोखरचे महत्त्वाचे प्रश्न तरी उरलेले आहेत का?
आपण निवडणुकीत मतदान करण्यापुरते ‘मतदार राजे’ बनून बसलो आहोत. पूर्वी अतिशय गरीब वर्गातले, दोन वेळच्या अन्नाला मोताद असलेले लोक थोडंसं अन्नधान्य, कपडे, एखादी दारूची चपटी आणि थोडी रोख रक्कम याच्या बदल्यात मत विकायचे. याला नाकं मुरडणारा मध्यमवर्ग आता लाडक्या बहिणीला मिळणार्‍या खिरापती ओरपायला पात्रता नसताना पुढे होतो, घरटी मतदारांच्या संख्येनुसार पोहोचणारी चार आकडी रोख रक्कम निलाजरेपणाने स्वीकारतो आणि काल्पनिक शत्रूच्या द्वेषाने आंधळे होऊन मतदान करतो. एखाद्या म्हातार्‍या काकाला बोलण्यात गुंगवून इस्टेटीच्या कागदपत्रांवर त्याचे अंगठे किंवा सह्या घेणार्‍या कावेबाज पुतण्याप्रमाणे स्वार्थी पुढारी जनतेकडून मतदान मिळवतात आणि मतदाराच्या बोटावरची शाई वाळण्याच्या आत सेवकाचा आविर्भाव सोडून राजे बनून फिरू लागतात… जनताही त्यांना कुर्निसात करण्यात धन्यता मानते… हे आपणच निवडलेले आपले सेवक आहेत, हे विसरून जाते… पैसे घेऊन मत दिल्यावर तो अधिकार तरी तिला कुठे राहतो म्हणा…
…एमटीव्हीच्या त्या जाहिरातीने थोडे डोळे किलकिले झाले असतील, तर त्या मुलाला पडलेला एक प्रश्न आपण पुन्हा एकदा स्वत:ला तरी विचारून पाहायला हरकत नाही… सरकार ज्या प्रकारचे ढोल वाजवतंय, तेवढा भारताचा विकास झाला असेल, तर विश्वगुरूंच्या जयकाराचे ढोल परदेशात वाजवणारे अनिवासी भारतीय तिथला गाशा गुंडाळून मेक इन इंडियाच्या महायज्ञात सहभागी व्हायला भारतात का येत नाहीत? तिथेच राहण्याची इतकी धडपड का करतात? त्यासाठी मुलं एका तारखेच्या आधी जन्माला घालण्याचा अट्टहास का करतात?
दुसरा प्रश्न : अमेरिकेत बेकायदा राहिल्याबद्दल ज्यांच्यावर हकालपट्टीची वेळ ओढवली आहे, त्यातले सर्वाधिक लोक भारतातल्या गुजरात या सगळ्यात प्रगत, विकसित, स्वर्गसमान राज्यातले का आहेत?
करा विचार. विचारा प्रश्न.